DENİZ VE SATRANÇ
Prof. Dr. D. Ali ERCAN
Değerli arkadaşlar, Çok basit ve yalın bir yaşam sürdüğümü
biliyorsunuz. Sabahları sütlü yulaftan oluşan kahvaltımı aldıktan sonra genelde
öğleye kadar evde Bilgisayar başında vakit geçiriyorum. Dünya'da ve Yurtta olan
biten önemli olaylara ekranda göz gezdiriyor, iletileri yanıtlıyor ya da aklıma
gelen bir şeyi sizlerle paylaşıyorum.
Derneğe (ADD) gitmediğim günlerde saat 14 te evden çıkıyor,
yürüyerek 3 km mesafede Kızılay'daki Taraça'ya (Satranç kahvesi) gidiyor, orada
çoğu ben gibi emekli dostlarla 5-10 parti satranç oynayarak veya seyrederek
hoşça vakit geçiriyorum. Geçenlerde bu satranççı arkadaşlardan biri şöyle bir
soru yöneltti...
"Hocam, Satranç tahtası üzerindeki meşhur buğday
hesabını biliyorum... hani birinci kareye 1, ikinciye 2, üçüncüye 4, dördüncüye
8, ...böylece ikileyerek gidiyor, sonunda altmış dördüncü kareye gelince
tahta üzerindeki buğday miktarı akıl almaz büyüklüğe, Dünyada yıllık üretilen
Buğday miktarının yaklaşık bin katına erişiyormuş.* Peki, satranç
tahtası üzerindeki taşların alabilecekleri durum sayısı ne kadardır? "
problem.
Beyaz oynar, kazanır.
Bu soru üzerine tabii ki kafa yoran çok matematikçi
olmuştur.. Herkesin hem fikir olacağı bir çözümün varlığını bilmiyorum. Önce
"32 taş" durumuna bakalım;
Taş kırımı olmadığına göre Piyadeler kendi sütunlarında
bulunuyorlar demektir. Her sütundaki karşılıklı 2 piyade 15 değişik durumda
olabilir; 8 sütundaki tüm piyadeler için 158 ≈ 2,5 milyar değişik
durum oluşur. Geri kalan boş 48 karede 2 beyaz 2 siyah Fil 242 x 232 ≈
300 bin değişik durumda bulunabilirler. Piyadeler ve Filler yerlerini aldıktan
sonra tablada 44 boş kare var ve her iki tarafın her renk karede bulunabilecek
6 şardan (Şah, Vezir, 2 Kale, 2 at) 12 taşı var. 44 kareye 12 taşın yerleşmesi
44!/12! x 32! değişik şekilde olur; ancak 2 Kale ve 2 At simetrik
olduklarından bu sayının 2x2x2x2=16 ile bölünmesi gerekir. 32 Taşla
oluşturulabilecek durumların sayısını, her bir taşın 2 Şah kalıncaya dek
eksilmesiyle yani 30 la çarptığımızda aranan durum sayısını hesaplamış oluruz;
Satranç tahtası üzerinde meydana gelebilecek tüm durumların
yaklaşık sayısı (yaklaşık diyorum, çünkü piyadeler taş aldıklarında sütün
değiştirebilir, dolaysıyla durum sayısı daha da artabilir) Sonuçta,
N ≈ 158 x 242 x 232 x
(44!/(12! x 32!)) x(30/16)
N ≈ 3,0 x 1025 (30
milyon x milyon x milyon x milyon)
Değişik durum bulunur. Bu durumların binde birini, hatta üç
binde birini makul (legal) konum kabul etsek bile sonuçta Satranç tahtası
üzerinde en az 1022 değişik durum var demektir.
Bu muazzam rakamı kavrayabilmek için Dünyamızdaki su miktarı
ile karşılaştıralım:
Dünyamızdaki (tüm okyanuslar, denizler, nehirler, göller,
buzullar, yeraltı suları... dahil) toplam su miktarı yaklaşık 1024 gramdır,
yani 100 cc lik bir kahve fincanı ölçü alındığında, Dünyada 1022 fincan
dolusu su var demektir; satranç tahtası üzerindeki durumların sayısı da işte bu
kadardır.. Sevgilerimle. æ
_________________
*Tabla üzerindeki Buğday tanelerinin toplamı 264 gibi
akıl almaz büyük bir sayıdır. Gerçekten de, 1000 tanesi ~40 gram
hesabıyla, 264 buğday tanesi ~ 700 milyar ton çeker. Dünya
yıllık buğday üretimi ise bunun ancak binde biri kadar, ~700 milyon
tondur. æ